نشریه زمین شناسی کاربردی پیشرفته
سال ششم شماره 19 (بهار 1395)

در تحقیق حاضر، دو تابع مدل ریاضی نمایی و خطی بر اساس تغییرات خصوصیات مکانیکی تراورتن طوسی آذرشهر در چرخه های یخبندان و تبلور نمک ارائه شده است. از این توابع، پارامترهای ثابت زوال پذیری و نیمه عمر خصوصیات مکانیکی تعیین شده است که در ارزیابی دوام طولانی مدت و مقایسه تاثیر چرخه های یخبندان و تبلور نمک مفید و کارآمد می باشند. برای رسیدن به این اهداف، تراورتن طوسی از معادن آذرشهر تهیه و آزمایش های یخبندان و تبلور نمک تا 60 چرخه انجام شد. بعد از هر 10 چرخه یخبندان و 5 چرخه تبلور نمک خصوصیات مکانیکی شامل مقاومت فشاری تک محوری، کششی برزیلین، بار نقطه ای و سرعت موج P اندازه گیری شد. تجزیه و تحلیل نتایج نشان می دهد پارامترهای ثابت زوال پذیری و نیمه عمر که از تابع مدل های نمایی و خطی تعیین می شوند دارای دقت مناسب برای ارزیابی دوام و مقایسه تاثیر چرخه های یخبندان و تبلور نمک هستند. در نهایت با استفاده از این پارامترها می توان از انجام آزمایش های زمانبر، طاقت فرسا و هزینه بر چرخه های یخبندان و تبلور نمک که نیاز به تهیه تعداد زیادی نمونه دارد صرفنظر کرد.

هدف از پژوهش حاضر بررسی کیفیت میدان نفتی مارون واقع در جنوب غرب کشور با استفاده از مطالعات پتروفیزیکی است. برای این منظور با استفاده از نگاره های چاه پیمایی و اطلاعات مغزه 1211 داده نقطه ای و به کمک نرم افزار Geolog، پارامترهای پتروفیزیکی سازند آسماری در سه حلقه چاه A، B و C این میدان نفتی مورد ارزیابی قرار گرفت. با استفاده از نمودارهای متقاطع نوترون- چگالی و M-N، سنگ شناسی غالب سازند از نوع کربناته و به مقدار کمتر ماسه سنگ و شیل تشخیص داده شد. میزان تخلخل موثر متوسط سازند نیز در چاه های A، B و C به ترتیب برابر با 17/10، 45/9 و 15/8 درصد و اشباع شدگی آب (Sw) سازند کمتری در فواصل سازندهای ماسه سنگی نسبت به کربناته بدست آمد. براساس نتایج تحقیق کیفیت این مخزن درمجموع، متوسط و در فواصل عمقی ماسه سنگی از کیفیت بهتر و درنتیجه امکان عملیات تولید نفت بهتری برخوردار است.

در این پژوهش، ترکیب کانی شناسی، ویژگی های فیزیکی و شاخص دوام دینامیکی و استاتیکی 22 نمونه ماسه سنگ سازند آغاجاری در استان خوزستان به منظور ارزیابی تخریب پذیری آنها بررسی شده است. آزمایش دوام دینامیکی در 15 سیکل و چهار مرحله زمانی مختلف برروی این نمونه ها انجام شد. هم چنین، آزمایش دوام استاتیکی در یک دوره 42 روزه در آب مقطر و محلول سولفات سدیم اشباع صورت گرفت. نتایج این تحقیق نشان می دهد که تخریب پذیری ماسه سنگ های مورد مطالعه با نوع و مقدار سیمان و نیز درصد تخلخل آنها در ارتباط است. به طوری که با افزایش درصد سیمان و کاهش درصد تخلخل تخریب پذیری این ماسه سنگ ها کاهش می یابد. در آزمایش های دوام استاتیکی بیشترین تخریب در محلول های سولفات سدیم حاصل شد. نتایج این تحقیق نشان داد که عمده ماسه سنگ های رخنمون یافته در بخش های جنوبی در مقایسه با ماسه سنگ های شمال استان از سیمان شدگی کمتر و قابلیت تخریب پذیری بالاتری برخوردارند. بنابراین، توصیه می شود استفاده از آنها به عنوان مصالح ساختمانی محدود گردد.

سامانه رگه ای طلا-مس دار کودکان در استان خراسان جنوبی منطقه اکتشافی کودکان (برگه 1:50000) غرب معدن قلعه زری و محدوده روستای کودکان، و در پهنه ساختاری لوت شمالی قرار دارند. در این محدوده، کانه زایی عمدتا به صورت رگه ای است که توسط ساختارهای گسلی با روند شمال باختر-جنوب خاور، کنترل می شود. مجموعه فوق توسط سنگ های آتشفشانی با ماهیت اسیدی تا حدواسط با جنس سنگ شناسی آندزیت، تراکی آندزیت و ریولیت، به سن ائوسن-نئوژن میزبانی می شوند. زون های دگرسانی شامل: آرژیلیک متوسط تا پیشرفته، سیلیسی، سریسیتی-پیریت، کوارتز- اکسید اهن- کربنات و پروپلیتیک است. کانی شناسی رگه ها شامل کوارتز-سریسیت- پیریت-کانی های رسی می باشد. با توجه به بررسی های میانبارهای سیال موجود در کوارتز، در انومالی غرب معدن قلعه زری، کانه زایی در دامنه 109-429 (عمدتا 300-100) درجه سانتیگراد و شوری 17/9 - 2/.0 درصد وزنی معادل NaCl تشکیل شده است. مجموع بررسی های صورت گرفته در منطقه بیانگر حضور کانی سازی اپی ترمال سولفیدی شدن متوسط تا پایین در انومالی غرب معدن قلعه زری باشد. همچنین شواهد کانی شناسی- دگرسانی می تواند اشاره به کانی سازی همراه با توده های نفوذی در منطقه آنومالی شماره دو داشته باشد. چنین ارتباطاتی می تواند به کشف کانی سازی های مشابه در این پهنه ساختاری کمک شایانی نماید.

یکی از مهمترین خطرات زمین لرزه خطر گسیختگی سطحی گسل ها در هنگام زمین لرزه است که تنها راهکار مقابله با آن رعایت حریم گسل است. رعایت حریم گسل همچنان در شهرهای جدید و همچنین بخش های در حال توسعه در مجاورت کلان شهرها مورد توجه قرار نمی گیرد. بررسی های صحرایی و دورسنجی در محدوده شهر جدید پردیس، نشان دهنده وجود چندین گسل مهم و فعال در سطح شهر است که ساخت و ساز بر روی آنها صورت گرفته است. در این بین گسل پردیس به طول 30 کیلومتر و جنبش راندگی با مولفه راستالغز چپگرد در نیمه جنوبی شهر از اهمیت ویژه ای برخوردار است. با توجه به نبود اطلاعات دقیق از میزان جابجایی گسل ها در حین زمین لرزه و براساس مقادیر تخمین زده شده، حداقل حریم به ویژه در بخش فرودیواره ای برای گسل های پردیس، فردوس و هسا به ترتیب 40، 21 و 28 متر محاسبه شده است. شناسایی کامل گسل ها در محدوده شهر پردیس نیازمند مطالعات بیشتر و برداشتهای زیرسطحی است. از آنجا که گسل های پارچین-ایوانکی، پیشوا- گرمسار و رباط کریم در حدود 5/1 میلی متر از کوتاه شدگی محاسبه شده براساس داده های موقعیت یاب جهانی برای جنوب البرز مرکزی (3 میلی متر ) را هزینه می کنند، اختلاف موجود (حدود 5/1 میلی متر) می بایست در راستای گسل های دیگری مانند گسل های رودهن و پردیس مصرف گردد.

یون نیترات از یونهای شاخص در آبهای زیرزمینی آلوده بوده که غلظت آن عمدتا در اثر فعالیتهای انسانی افزایش می یابد. در این تحقیق تغییرات مکانی و زمانی و عوامل کنترل کننده نیترات در آبخوان شاهرود بررسی شده است. بدین منظور 58 حلقه چاه مورد نمونه برداری قرار گرفته و پارامترهای صحرایی، یون های اصلی و نیترات اندازه گیری شده است. افزایش هدایت الکتریکی و کاهش pH که همراه با افزایش غلظت نیترات به بیش از 45 میلی گرم بر لیتر در محدوده شهری می باشد، تاثیر نشت فاضلاب بر کیفیت آبخوان را نشان می دهد. ارتباط معنی دار کاربری زمین و بافت خاک با غلظت نیترات و روابط معنی دار نیترات با هدایت الکتریکی، یونهای اصلی و pH به وضوح نقش اصلی نشت فاضلاب شهری در آلودگی نیترات آبخوان را تایید می نماید. تداوم نشت فاضلاب به آبخوان سبب افزایش غلظت نیترات در محدوده شهری با نرخ حدود 7/1 میلی گرم بر لیتر در سال شده است. با توجه به نتایج حاصل از تحقیق که در مدیریت کیفی آبخوان شاهرود کاربرد دارد، می بایست روند توسعه شبکه جمع آوری فاضلاب در کل محدوده شهری تسریع شده تا از آلودگی بیشتر آبخوان جلوگیری گردد.

رشته قنات های متعددی در شهر کرمان وجود دارد که به دلیل توسعه شهر و تغییر سیستم آب رسانی، متروکه شده اند. نشست زمین و ترک های ایجاد شده در ساختمان ها در برخی از نقاط شهر، مشکلات ناشی از عدم شناخت دقیق مکان قنات ها در زیر زمین را نشان می دهد. در این تحقیق، شناسایی رشته قنات های موجود در پردیزه افضلی پور دانشگاه شهید باهنر کرمان مورد توجه قرار گرفت. بدین منظور ابتدا عکس های هوایی در سه بازه زمانی 1333، 1343 و 1370 زمین مرجع گردید و میله های قنات ها بارزسازی شدند. سپس در نرم افزار Arcmap مسیر قنات ها رسم گردید و بر روی تصویر ماهواره ای فعلی دانشگاه منطبق گردید. بر اساس مطالعات انجام شده بر روی پردیس افضلی پور دانشگاه شهید باهنر، رشته قنات ها در منطقه مورد مطالعه مشخص شد که تعداد 20 ساختمان در مسیر رشته قنات ها واقع شده است. تعداد میله قنات ها در منطقه مورد مطالعه 426 می باشد. این مطالعه نشان داد که می توان از عکس های هوایی و تصاویر ماهواره ای در بازه های زمانی مختلف به نحو مطلوبی جهت تعیین مسیر رشته قنات ها به خصوص در مناطقی که ساخت و ساز انجام شده است استفاده کرد.

یکی از موضوعات مهم در پایش کیفیت سیستم های منابع آب، تشخیص پارامترهای آلاینده اصلی و بررسی منابع موثر کنترل کننده تغییر کیفیت آب می باشد. در این پژوهش از روش آماری آنالیز فاکتور اصلی (PCA، Principal Component Analysis) برای شناسایی پارامترهای کیفی اصلی که نقش مهمتری در تغییر کیفیت آب مخزن سد مارون دارند، استفاده شده است. نتایج حاصل از پژوهش، چهار عامل موثر بر روی کیفیت آب مخزن سد مارون را معرفی کرده است، که شامل منابع طبیعی و بیولوژیکی می باشند. اصلی ترین عامل با بیشترین بار عاملی مربوط به پارامتر فیزیکی و شیمیایی تغییر کیفیت آب که شامل پارامترهای کلسیم، سدیم، پتاسیم، سولفات، کلرید، TDS و SSP می باشد که ناشی از طبیعت منطقه است و تاثیر وسیع سازند گچساران را نشان می دهد، که سازند عمده تشکیل دهنده منطقه مورد مطالعه می باشد. بار عاملی بعدی در رابطه با فعالیت بیولوژیکی و بیوشیمیایی است که مقدار DO، BOD و COD را تحت تاثیر قرار می دهد.

انواع کارن، پولژه تمی و سینک هول های جهت یافته ناشی از عملکرد یخچال ها شاخص تاقدیس کینو به عنوان نماینده زاگرس است. پدیده های کارستی در مناطق مرتفع زاگرس اکثرا حاصل نقش توامان نوع بارش (برف) و شیب اندک توپوگرافی می باشند. تفاوت زیادی در نوع پدیده های زمین ریخت شناسی در زاگرس و ایران مرکزی مشاهده می شود. سیماهای پیشرفته کارست در ایران مرکزی مشاهده نمی شود و سینک هول های مشاهده شده در این ناحیه عمدتا از نوع رمبشی است. از طرف دیگر کارن های شیاری در این ناحیه مشاهده نمی شود و عمدتا اشکال لانه زنبوری، حفرات و پیناکل وجود دارند. ترکیب سنگ شناسی آهک در سازندهای مورد مطالعه چندان تفاوتی نشان نمی دهد و به نظر می رسد عوامل سنگ شناسی که در نوع سیماهای کارستی موثرند شامل میان لایه ها، ضخامت لایه های آهکی و ترکیبات فرعی موجود در آهک می باشند.

هدف از این پژوهش، مطالعه سازند آسماری به سن الیگو - میوسن می باشد که به عنوان یکی از مهمترین سازندهای مخزنی ایران شناخته می شود. برای شناسایی بهتر و مقایسه روند تغییرات لیتولوژیکی، محیط رسوبی ته نشینی این سازند در طول گستره وسیع تر، سه چاه از سه میدان نفتی متفاوت انتخاب شدند که شامل چاه های لالی 20، کارون 3 و مسجد سلیمان 186 می باشند. بررسی های دقیق پتروگرافی و آنالیز رخساره ها منجر به شناسایی 15 ریز رخساره گردید که در بخش های متفاوت رمپ داخلی ته نشین شده اند. بر مبنای شناسایی مرزهای سکانسی و دنبال نمودن روند تغییرات عمق رخساره ها، توالی کربناته سازند آسماری در مقاطع زیر سطحی در قالب 3 سکانس رده سوم به سمت بالا کم عمق شونده معرفی می شوند. رسوبات سیستم تراکت پیش رونده با غلبه رخساره های عمیق تر رمپ داخلی مشخص می گردند، در حالی که رسوبات گستره تراز بالا و پسرونده، رخساره های کم عمق تر رمپ داخلی را شامل می شوند. ترکیب اطلاعات حاصل از شناسایی رخساره ها و ارائه مدل رسوبی در چارچوب چینه نگاری سکانسی می تواند در شناخت هر چه بهتر سازند آسماری و بدست آوردن درک بهتر از کیفیت مخزنی آن بسیار کارآمد باشد.